Sarı-Özek Kopuzumun Telinden

   

    Cengiz Aytmatov, Kırgızistan'ın Talas şehri Şeker köyünde dünyaya gözlerini açmıştı. Sovyet rejiminin kirli tuzakları ile daha küçük yaşta tanışacak ve babasız kalacaktı. Çocukluğu dönemin en çetin günlerine rast gelecek ve bu düzeni bu şekli ile kitaplarında işleyecekti. O zorlu zamanlarda kendi coğrafyasını öyle bir dille anlatıyor ki yazar. Kimi zaman asker yolu bekleyen bir ananın dili, vatan hasreti ile tutuşan yürek ,kimi zaman okuma aşkı ile dağlar aşan bir kız çocuğu oluyor onun kitapları. O dönem şartlarını tam manası ile görebileceğimiz gerçek hikayeler taşır kitaplarında. Gün Olur Asra Bedel ise tekrar tekrar okunulası bir eser anlayabilirsen eğer bir kurtuluş muharebesidir. 

   Sarı-Özek, Cengiz Aytmatov'un Gün Olur Asra Bedel kitabında anlattığı gibi insanı ifadesi anlamsız milyonlarca kum tanesinden farksız yapan uçsuz bucaksız bir bozkırın güçlü rüzgarından kavruk çölünden başka bir şey olamazdı. Bozkırda yaşamayı göze almak cesaret isterdi. Bu çetin koşullarda güçlü olmalıydın yoksa kum tanesinden farkın kalmaz rüzgarla bir oradan bir buraya sürüklenir giderdin. Kitap işte bu coğrafyanın içerisine doğmuş. Ve bir çok efsane de kitabın içinde can bulmuş..

''Bu yerlerde trenler doğudan batıya, batıdan doğuya gider gelir.. gider gelirdi..
Bu yerlerde demiryolunun her iki yanında ıssız, engin, sarı kumlu bozkırların özeği Sarı-Özek uzar giderdi.
Coğrafyada uzaklıklar nasıl Greenwich meridyeninden başlıyorsa, bu yerlerde de mesafeler demiryoluna göre hesaplanırdı.
Trenler ise doğudan batıya, batıdan doğuya gider gelir., gider gelirdi.''

   Roman, Boranlı istasyonunda çalışan Kazake' nin ölümü ile başlar. Kitabı okurken kendinizi Kazangab'ın cenazesini ebedi istirahatgahının olmasını istediği Naymanların ata mezarlığı Ana-beyite doğru yola çıkaran Boranlı Yedigey'in ardı sıra giden bir bulut gibi hissedersiniz .Bu yolculuk, Aytmatov'un destanlaşan anlatımı ile bir güne sığdırılan lakin içerisinde Kırgız türklerinin efsanesi Nayman Ana'ya kadar uzanan asırlık tarihi mesellerle dolu bir zamanda yolculuğa dönüşmüş yazarın kaleminde.

   Kendi hikayesini bizim hikayemizi anlatmış Cengiz Aytmatov .Çoğu kitabında kültürümüzün parçası destanları efsaneleri gün yüzüne çıkarıp sunmuştur bizlere. Gün Olur Asra Bedel romanında ise Nayman Ana efsanesi vücut bulmuştur.

''Juan-Juanların bir tutsağı mankurt yaptıkları duyulur, öğrenilirse, artık onu en yakınları bile gerek zorla, gerek fidye vererek kurtarmak istemezlermiş. Çünkü bir mankurt, eski vücuduna saman doldurulmuş bir korkuluktan farksız olurmuş onlar için.''

   Nayman Ana efsanesinden ve kitapta altını çizerek okuduğum merak edip keşfe çıktığım bana göre en önemli bölümlerden bahsedeceğim. Bu bir eleştiri asla değil böyle bir gücü kendimde bulamıyorum henüz.

  Nayman Ana'nın Juan Juanlara esir düşen kimliğini, geçmişini unutturdukları oğlu Coloman'ı kurtarmak için giriştiği mücadele anlatılır efsanede. Aytmatov yalnızca Sarı-Özek bozkırında yaşayan Kırgızistan Türklerine Juan Juanların yaptığı işkenceleri anlatmamış, günümüzde de mankurtlaşan bir neslin varlığını tespit etmemize yardımcı olmuştur. Mankurt bir oğulun yitişini tarifsiz acılarıyla anlatan Nayman Ana, şimdi tüm geçmişini unutanlara bir tokat gibi hiddetle çarpıyor. Bu nedenle Nayman Ana, efsaneden çok gerçekliğe vurulmuş bir damgadır benim nazarımda. 

''Men, batası ölgen boz maya

Tulıbın kelip iskegen''

(Ben, öldürülen ve derisine saman doldurulan yavru devenin anasıyım, buraya, saman dolu bu tulumu koklayıp yavrumun kokusunu almaya geldim)

   Oğlunun okuyla can veren kuş olup gökyüzünde süzülen bir ana Nayman Ana.

Dönenbay kuşu, gökyüzünde onu görebilen tüm yolculara kendi benliğini hatırlatırcasına ötüyor asırlardır. Kültürümüzü gelenekten geleceğe anlayışı ile tekrar gün yüzüne çıkarıyor.Sarı-Özek diyarından kopuzun telinden bizlere seslenen bir efsane..

''Adını hatırla !

                   Kim olduğunu hatırla!

                            Babanın adı Dönenbay!

                                         Dönenbay!

                                                   Dönenbay!''

*Gün Olur Asra Bedel- Cengiz AYTMATOV